Yeni Çağın Trendleri Üzerine - 1 (İkincisi belki olur, belki olmaz.)

Müşteriyim, müşterisin, müşteriyiz. Her nerde yaşıyor ve yaşatılıyorsan bil ki ya satın almak ya da üretmek için varsın Sevgili Okur. E dünyanın da sınırı ucu belli, pazarlar sonsuz değil. Hal böyle olunca yeni “icatlar” çıkarmak , yeni trendler yaratmak lazım ki müşterinin iyice suyu sıkılsın, çıkmadık bir şey kalmasın. Öyle değil mi pazarlamacılar? Canlarım benim.



“Organik besinler”den başlayalım, gerisi gelir. Sevgili kimyacılar, „organik“i karbon içeren molekül sanıyordunuz değil mi? Hayır, organik , sapı üzerinde olan domates demektir.

Bugün nice yiğit televizyon hekimi sayısız akşamüstü programına katılarak „organik“ besinleri anlatmakta, nice ana haber bülteni, pazarcıların beyanlarına dayanarak „organik“ vaşington portakalın, „doğal“ çarliston biberin hikmetlerinden bahsetmektedir. Peki „organik“ besinler böyle mucize kabilinden sayılırken „organik“ olmayan besinler niye var?

Bir büyükşehir sakiniyseniz, yaklaşık 5 ila 15 milyon kişiyle aynı yerde yaşıyorsunuz demektir. Peki, 5 milyon insana her gün inekten yeni sağılmış süt sağlayabilir misiniz acaba? Ya da 15 milyon insana köy yumurtası, bir o kadar kişiye ilaçsız bahçelerde yetişmiş domates bulabilir misiniz? Ekonomik ilişkiler şehir insanlarını dip dibe, sürüler halinde yaşamaya ittiği için, herkesin finanse edebileceği, bol miktarda gıda üretmek köylerde olduğu kadar kolay değildir. „Lojistik“ çok zor bir zanaattir; milyonlarca insan için güvenlik stoğu tutmak, herkesin her an ulaşabileceği yerde ve fiyatta gıdayı bozulmadan saklamaya çalışmak kolay bir şey olsaydı, zaten hepimiz organik organik besleniyor olur, kanser manser olmadan yaşardık.

Tabii ki gönül kimyasalların bulaşmadığı bir dünyadan yana. Her mantıklı insan genetiği değiştirilmemiş, ilaçlara bulanmamış, kimyasallarla dezenfekte edilmemiş besinler yemek ister. Ancak maalesef böyle olamıyor ey ahali. Hemen her gıda ya dalda böceklenir ya da durduğu yerde bozulur. Bu noktada iki yoldan birini seçebilirsiniz.

Birincisi, gıdanızı öcü sanayilerin eline bırakıp bir güzel makyajlatmak olacaktır. Korur, temizler, paketlersiniz; biraz minare tozu, biraz E211 ve ta-taam! Ucuz ama bozulmak bilmeyen yoğurtlar, salamlar, dolsun buzdandolaplar!

Ha, korumayabilirsiniz, eyvallah, o zaman da yerine göre bir ağaçtan bir torba mahsül alan çiftçi amcanın maliyetini karşılamanız gerekir. İşte konu gelip burada tıkanır. Dokunmatik telefonlar, oyun konsolları falan ne kadar gerçekse, dünyanın %80’inin günde 10 doların altında gelirle yaşadığı, üç küsür milyarın ya açlık ya da yetersiz beslenme çektiği de o kadar gerçektir. Muhtemelen her gün gördüğünüz „sıradan“ insanların çoğu kuruş hesabı yaparken , iki kat fiyat ödeyerek „organik“ besinler almalarını beklemek çok iyimser bir tavır olacaktır.

Gıda sanayii dahil olmak üzere, bir çok sanayi dalını insanlığın geleceği için tehdit olarak görsem de üzülerek söylemek zorundayım, “organik ürünler” hiçbir zaman parası olan azınlığın faydalanabildiği bir lüks olmaktan öteye gidemeyecek , ne olur birbirimizi kandırmayalım.

(“Doğal” ve “organik adı altında pazarlanan şeylerin ne kimyasallar barındırdığına değinmiyorum bile. “Organik yüz kremi”nizin içinde “paraben” mi var? Merhaba, yalnız değilsiniz.)

Bunu değiştirmenin bir yolu var elbette. Eğer buraya kadar sabredip okuyabildiyseniz bir ara gelin nasıl olabileceğini anlatayım.

Deniz Kuşu *

Gurdjieff misali seyahatleriyle rotamızı aydınlatan arkadaşlara peşinen teşekkür ederim.


Yolunuz Bodrum’un aşağısına uzanıyorsa, eski gemiler gibi sabah ezanından önce demir alın, benden söylemesi.

Sıcak bir Ağustos gecesinin sabahında, yanımda bir Deniz Kuşu’yla Datça’ya doğru yola çıktım, bundan sonra söyleyeceklerim de bu gezinin not edilmemiş notları ve serbest çağrışımlarıdır.


“Bu şehr-i Stambul ki bi misl ü bahadır...”

Evet abicim öyledir, lakin İstanbul’dan bir an önce çıkmak istiyorsan valizini evde unutmayacaksın. Almak için geri döndüğünde, geçtiğin yolların kapandığını göreceksin, şaşırma. Ayrıca bkz. : Müsli

Sabahın 4’ünde Eskihisar’dan feribota binmenin ayrı bir kafası var. Feribot ne zaman kalkacak, diye kafamı kaldırdım, ne göreyim? (Ne gör?) Topçular’a gelmişiz bile! I love you Yalova.

Lafı uzatmayalım, Gemlik’in zeytini, Bursa’nın da güzel bir çevreyolu var, arabanızın sınırlarını görmek için iyi bir fırsat. Sonra Balıkesir’e doğru püskürtüyor sizi yol. İzmir Yolu diyorlar bu yola; herhalde kimsenin yolu Balıkesir’de bitmiyor.

Yolların zulmü varsa, Susurluk’un ayranı var. Tostu , hatta Starbucks’ı bile var. Rivayet edilir ki, burada Starbucks’a girenler , bir kahveyi iki bardağa döktürüp yılların kapitalistini kandırabiliyormuş.

Yollar duble ama bize hep tek düştü. Zeval gelmeyesice, demiryolu görmeyesice devletimiz yolları bitirememiş, merdaneyle düzeltmeye çalışıyorlar. Düzelince asfalt dökülecek ve biz vın vın gideceğiz. Başbakanımı çok seviyorum.

İzmir’den Aydın’a rüya gibi hızlı dakikalar, Aydın’dan Muğla’ya radarlı patikalar derken, ta taa! Marmaris yolları dinamitleniyormuş, geçmek isteyenlere yol ayrımında zorunlu mola varmış. Molayı değerlendirmek için ara yollardan sahile ‘kite-board’çuları izlemeye gittik. Arabasının off-road performansını görmek isteyenler için bulunmaz fırsat!

Dere tepe düz gide gide akşama doğru boş midelerle Datça - Palamutbükü’ne vardık. Bük Pansiyon’un serin odasına eşyaları bırakıp yemeğe koşan bünyeler, odaya döndüklerinde, “bi’ duş alalım sonra dışarı çıkalım” dediler. Bu sözleri mırıldanarak uyuyakaldıklarında saat 19:30’du.

Güne erken başlamak ve koca bir günü denize bakarak geçirmek… Datça yolları sırat köprüsüyse, bu da cenneti. Palamutbükü, hala el değmemiş güzelliğinin yanında, denizde taş kaydırmak isteyenler için bir tapınak. Bu kadar yassı taş bir araya mı gelir arkadaş, kafayı yersin. Lakin kafayı yemedik, gündüz Hürriyet Ege’de okuduğumuz yan pansiyonun, Mavi Beyaz’ın restoranına gittik. Mezeleri ödüllüymüş; ne ödülü olduğunu bilmiyoruz, “Altın Patlıcan” olabilir. Gündüzden ayırttığımız yer başkasına verilmişti, tüm Datça’ya yayılmış iş yavaşlatma eylemi orda da vardı. Arka masadaki küçük kızın önce buzlarımızı zorla alıp sonra da “Buz ister misiniz” diye gelmesi ve tüm aile üyelerinin birbirine “bebeğim, bebeğim” diye hitap etmesiyle gerilen sinirler, güzel mezelerle gevşedi, leziz yemeklerle kavşadı.

Ertesi gün, azizim, dedik ki güney Datça’da gezilmedik bir bük kalmasın. Palamutbükü’nün doğusundan sahili takip eden manzaralı yoldan gittik. Orda durmadık ama söyleyeyim, Pala’nın hemen doğu yanında çam ağaçlarının arasından kayalara inilir, oradan da denize girilir. Girin. Neyse, Pala’dan doğuya biraz yol alınca, küçücük, el değmemiş, kısa bir patikayla inilen, tatlı mı tatlı, seksi mi seksi bir koy bulduk. Çılgınız ya, hemen yüzdük tabii. Büyükçekmece sahilini andıran Ovabükü ve tekne kalabalığından bulanmış (bunalmış) Hayıtbükü’yle karşılaştırınca, bir tek sandalyesi dahi olmayan bu koy günün tartışmasız yıldızıydı. Bir de Kargı’ya uğradık tabii; Kargı salaşlığından bir şey kaybetmemişti ama hala bir Teletubby kadar sevimliydi. Yosunları saymazsak.

Sonra Knidos… Antalya sahiline virajlı diyen yiğitler, sizleri Knidos yoluna beklerim. Yolun en kötü yanı, manzara öyle güzel ki, bayır aşağı süresi geliyor insanın. Datça yarımadasının en ucunda, Ege’ye uzanmış görkemli bir çalkantı gibi duruyor arazi. Şehrin kurulu olduğu yamaç daralıp denize iniyor, iki yanında iki küçük körfez yaratıp birden yükseliyor. Burda çok güzel yaşanmış arkadaş, belli, yenilmiş içilmiş. Küçük Asya’nın en ucu desek çok yanlış olmaz Knidos için, Ege’ye “bir kısrak başı gibi uzanan” hedonist bir şehir. Şarap tanrısına tapınak yapmış adam, daha ne yapsın. Yeni Rakı Camii gibi…

Dönüşün “Chateau Triopia” denen butik otele bir selam verdik, sağolsunlar şarap ikram ettiler. İddialarına göre, genetik olarak Roma döneminden beri hiç bozulmadan kalmış tek “Alicante” üzümü soyu Datça’da bulunurmuş. O üzümle yapılan şarap ilk yudumda toprak yalamak gibi, sonra sert, şekersiz ve dolgun gövdeli bir hal alıyor – mu acaba? Bilemiyorum artık, inanmayan kendi içsin baksın.


Salı! Kaş yoluna düşmüşken Akyaka’ya uğrayalım dedik. Abauv! Bakir , tesislerin olmadığı bir yer sanarken Akyaka’yı, medeniyetin beşiği , çıldırmanın eşiği çıktı. İkinci bir Büyükçekmece sahili vakası, nüfus yoğunluğu 1 kişi/balık , deniz desen tatsız tuzsuz. Ba-bay!

5-6 saat araba kullanıp tam da yolun sonuna yaklaşırken , Kaputaş Plajı çıkıyor karşına. İnce bir Yarmavadi’nin denize açılan kapısı Kaputaş ; dev duvarların arasında biblo gibi bir plaj. Önce yukardan bir bakıyorsun vitrindeki baklavaya bakar gibi (baklava istiyorum), sonra uzunca bir merdiven ve yapma bir dalga havuzunun içindesin sanki.


Kaş’a gelince; Kaş, Datça’nın aksine 5’ten fazla insanın birarada görülebildiği bir yer. Rock Bar’ı var, Jazz Bar’ı var ama kumsalı yok. Oteller sağolsun, taraça sistemiyle kayalıklara bazı platformlar inşa etmişler; bu platformlara da gündüz şezlong, gece masalar tahsis etmişler. Filmlerde ağaçlarda yaşayan halklar gibi, Kaş’a gelenler de, bu platformlarda güneşleniyor, merdivenleri inip çıkmak suretiyle denize giriyor. İşte terakki!

İlk günün akşamında, Chez Evy denen bir restaurant’tayız. Türkiye’ye yerleşmiş Fransız bir hanım, Evy, konuklarını besliyor. Gerçekten ete doymak böyle bir şeymiş. Mekanda lezzet vücut bulmuş, masalara oturup insanlarla sohbet ediyor, “nasılım ama?” falan diyor.

Su bizonu gibi yatarak geçirdiğimiz ikinci günde, daha sonraları can yoldaşımız olacak şnorkelin ilk denemelerini yaptık. İlk denemeler umut vermiyordu.

Akşam “Bahçe Balık”ta Humus’la , Marine Levrek’le coşarken bu sefer de balığı abarttık galiba. Kafamız güzel, midemiz balon oldu, sonra gittik peştemal aldık.

Ertesi gün, telefonla çağırdığımız Ali Yiğit adlı adam, bizi teknesiyle Limanağzı Feneri’nin yanındaki evine götürüyor. Taşıma suyla yaşayan, elektriği jeneratörden çeken bu derme çatma evin sahne adı “Balık Evi”. Evin yanında , kayaların içinde kocaman doğal bir havuz ve içinde envai çeşit balık var. İnsanın boz ayı olup balık tokatlayası geliyor, öyle bir yer. Belli aralıklarla bir genç geliyor, müşterilerin yiyecekleri balıkları havuzun içinde zıpkınla vuruyor. Evin önü deniz, ama ne deniz. Gözümüzden deniz gözlüğünü çıkaramadık , o kadar çok suda kalmışız ki o gün, ellerimiz seksen yaşına geldi bir günde.

Aşağıdaki balıkları gördükçe aklıma Can Yücel’in “İşte çil çil koşuşan balıklar / Lapinalar gümüşler var ya” sözleri geldi hep. Ertesi gün farkettik ki Can Yücel’in ölüm yıldönümüymüş. Ve biz Can Baba’ya selam vermeden geçtik Datça’dan, küfürü yemişizdir.


Ertesi gün Limanağzı’ndaki Don Quichotte plajındayız. Su imamın abdest suyu. Günlerdir ilk defa sığ bir su ve kumlu bir zemin bulmanın sevinciyle, yanımızda taşıyıp durduğumuz ve toplarını bulmak için dükkanları didik didik ettiğimiz raketleri çıkarıyoruz. Tam oyuna ısınmışken Deniz Kuşu ayağını taşa çarpıyor ve top düşüyor. O da ne! Maske’nin köpeği Milo, kıyının 20 metre açığında büyük bir ciddiyetle aramızdan yüzerek geçiyor ve zar zor dışarda tuttuğu ağzıyla topumuzu kapıp gidiyor. Allahsız! Köpeğin sahibi topu bize geri atınca - ne yapacaksak patlak topu - bu sefer kurulmuş bebek gibi dönüyor manyak köpek Deniz Kuşu’nun etrafında. Oynamıyoruz , mutlu musun?

Mutluluktan bahsetmişken, bir kadını mutluluktan uçuracak ilk üç şeyin içinde bir erkek yoksa bile, bir tiramisu kesinlikle vardır. “Spagettici”ye gidin, kadınınızı mutlu edin, kendiniz de acıbadem likörünün tadını çıkarın. (Merhaba ben Ertuğrul Özkök)

Akşam otele dönerken – Allahım o anı unutamıyorum – Deniz Kuşu sol cenahta şeffaf bir kano gördü ve önünde durdu. O kanoyla denize açılınıyormuş, şeffaf zeminden suyun aşağısı seyrediliyormuş. En sevdiğim şey. Vücut dilimle “hadi gidelim, yorulduk” dercesine oteli işaret etmeye çalışırken bıyıklı adam geldi ve kendi tabiriyle bize “bilet sattı”. Ertesi sabah, bizim gibi üç kurbanla birlikte, Kekova’ya doğru kürek çekmek üzere Üçağız Köyüne doğru yola çıktık. Aracımız kamyon kasasından bozma bir sözde otobüs, önderimiz de meşe kütüğünden bozma bir sözde rehber. Türkiye’de fizyoterapist olmadığını sanan bir adam mı arıyorsunuz? İşte o bizim rehberimiz. Kekova’nın etrafında kürek çekmek yine de çok güzeldi, bir de her an teknelerin altında kalma tehlikesi yaşamasak daha güzel olacaktı tabii. Rehberimize ve dalgalara rağmen 7-8 km’lik parkuru kol gücü ve güneşten pişmiş dizlerimizle geçmeyi başardık.

Son bir deniz, son bir yemek, son bir içki ve son bir espresso. Kaş’taki her akşamımızda uğradığımız “Coffee Shop Galerie”yi yaşlı bir mimar, Odtuğ Bey, karısı Ingrid’le birlikte işletiyor. Greyfurtlu içecek ve kahvelerin hepsi ayrı bir güzel, onu geçiyorum, Odtuğ Amca’nın çok da güzel bir çizgisi var. Kapının karşısındaki duvarda üç kadınlı bir resim var, bakın anlarsınız.


Geri dönüşün anlatacak fazla bir şeyi yok, dönmek istemedik çünkü. Antalya’nın dağlarında yörükleri ve keçileri gördük dönerken, keçiler “beee-ee-e-e” dedi. Afyon’da, şehrin tarihine geçecek bir sucuk sipariş ettik ve yedik de. Afyon valisi , şehrin altın sucuğunu bize verdi, öyle bir sucuktu yediğimiz.


Günlerden Pazar. Her Pazar ve her dönüş yolu gibi biraz buruk. Deniz Kuşu ara ara uyukluyor, teypte yabancı bir kadın şarkı söylüyor ve bünyemiz İstanbul’u reddediyor.

“Kulaç attıkça sen / Patiska çarşaflar gibi yırtılıyor su ortadan / Ege denizi bu efendi deniz / Seslenmiyor”




* Kuş uçar, yazı kalır.

‘Politik Hayvan’ Üzerine

Gündem, güne ait olduğu için çabuk eskir. Hakkında söylenenler de zamanla unutulup gider – unutulup gider ki aynı hatalar tekrar tekrar yapılabilsin. Bu yüzden gündemde olan şeyler üzerine yazmayı, konuşmayı sevmiyorum, ama ‘günlerin getirdiği’, insanı ister istemez düşünmeye zorluyor.

Türkler bu fikirden çok korksa da, tüm yapıp-etmelerimiz politiktir ve bazılarımızın sandığı gibi apolitik olmak iyi ve ahlaklı bir birey olmanın ön koşulu değildir. Yaptığımız iş, aldığımız gazete, restorandaki garsona seslenişimiz, hepsi toplamda politik bir tavrın izdüşümlerinden ibarettir. En nihayetinde insan, toplum ve ekonomi üzerine iyi kötü bir düşünceye sahiptir; bu da onu kaçınılmaz olarak politik kılar.

Bu bağlamda, Türkiye Cumhuriyeti sınırları içinde yaşayan ve muhtelif kökenlerden gelme insanları politik tavırlarına göre sınıflandırmak, fütursuzca genellemek (merhaba sosyologlar!) ve bugüne kadar gözlemlediğim çelişkileri paylaşmak istedim.

Öncelikle, diğer dünya ülkelerinde sıklıkla görülen “sağ” ve “sol” ayrımının bizim ülkede olduğunu söylemek herhalde çok doğru olmaz; belki “sağ” ve “solcuk” desek daha yerinde olur. Niye böyle olduğunu, aşağıdaki sınıflandırmaların içinde daha iyi görebileceğinizi sanıyorum.


Milliyetçi – Muhafazakar:

Birkaç coğrafi devir boyunca ülke geneline hakim olan tür. Dünya genelinde sağda kabul edilir. Temel motifleri, milliyetçi bir çerçevede var olanı “muhafaza” etmek olsa da, neyin muhafaza edildiği pek açık değildir. Sanırım ahlaki değerleri muhafaza ediyorlar, ama her devirde muhafazakarlar ahlaki değerleri coşkuyla muhafaza etse de, her devrin ahlakı birbirinden farklı oluyor. Demek ki neymiş… Muhafızlar!!

Tabii işin bir de milliyetçilik yönü var. Türkiye özelinde baktığımızda komik bir durum ortaya çıkıyor: Milliyetçi-muhafazakarlarımız hep Osmanlıcı! Oysa, Osmanlı bir imparatorluktu ve milliyet kavramının ortaya çıkışıyla dağılmıştı. Tarihi boyunca da hiç milliyet vurgusu yapmadı, zira ortada böyle bir ‚bilinç’ yoktu. Osmanlı devletinin son döneminde, sarayla Türk milliyetçilerinin arası hiç mi hiç iyi değildi zaten. Bu ne perhiz, diyenler için, dahası var :

Rusya’nın, Batı’nın kabuslarına girdiği dönemde, Türkiye „Yeşil Kuşak“ın içine alınmış ve ‚kızıl tehlike’ye karşı tampon ülkelerden biri kabul edilmişti. Bugün Polat vasıtasıyla Amerika’ya kök söktüren güçlerimiz, o zamanlar Amerikan filosunu protesto edenleri dövüyorlardı. Seyircilerin takdirine bırakıyorum.

Her şeye rağmen, kız istemeye gittiğinizde şansınızı en çok artıracak siyasi görüştür.


İslamcı – muhafazakar:

Bir zamanlar her yer İslamlık iken varlıkları pek hissedilmeyen, ama „din elden gitmeye“ başlayınca kenarları iyice belirginleşen yeni hakim güç. Sezar’ın hakkı Sezar’a; çok çalışkan ve organizedirler. Neyi muhafaza ettiklerini sormayın, herhalde bir öncekiyle aynı. Yine de dünya değişiyor, muhafazakar gençler de flört ediyor, demek ki akacak kan muhafaza edilmiyor.

Cumhuriyet sonrası dönemde, genelde tarım, hayvancılık ve ağalıkla geçinen, kırsal kesimde büyüyüp gelişen bu akım, 60’lardan sonra Ortadoğu’dan gelen düşüncelerin de etkisiyle serpildi. İslamcı-muhafazakar hikayenin trajikomik yönlerinden biri, bugün papaz olduğu ordu tarafından ’80 sonrasında pohpohlanarak bugünlere getirilmiş olmasıdır. Bir zamanlar Ramboların Afganlar’la at koşturması gibi…

Genel olarak ticaret ve ihalecilikle geçinen kitlemiz, bugün çok cevval bir hükümet tarafından temsil edilmekte; hükümet de, yılların hıncını kurumların beline beline vurarak çıkarmaktadır. Bu yazıyı görüp üç günde beni linç ettirebilecek bir medya ağları da mevcuttur.

Bu siyasi görüşle evde kalmanız mümkün değildir.


Cumhuriyetçi – Ulusalcılar:

„Atam, kalk da ben yatam!“ ilkesini şiar edinmiş kitlemiz. Cumhuriyeti kuran temel felsefeyi benimsemişlerdir. Karamurat çift ok atarken onlar altı tane atar, ama iş tutmaya gelince, biri felsefenin bir ucundan, öteki öbür ucundan tutar.

Ekonomik görüş olarak “devletçi” olmaları icabeder, ama o iş öldü sanırım. Herhalde, cumhuriyet süreci içinde bu kitleyi en çok zora sokan düşünce olmuştur “devletçilik”. Zira, Batı’nın serbest piyasa ekonomisi devlet kontrolünü düşman bellemiştir ve Türkiye’nin son 50 yılını yönlendiren iç güçler, “ithal ikameci” sistemden “Laissez-faire”e geçene kadar dışardan her türlü desteği almıştır.

“Milliyetçilik” zaman içinde pek beğenilmeyip ama atmaya da kıyılamayıp “ulusalcılık” olmuş, “halkçılık”ın yerini de “Allah işçiye, emekliye yardım etsin, çok zor vallahicilik” almıştır. “İnkılapçılık”ın zaten lafı geçmiyor, “cumhuriyetçilik” de “ne güzel biz bize oturuyorduk, nereden çıktı bu Ermeniler, Kürtler falancılık” oldu sanırım.

“Laiklik”, bu kitleyi bir arada tutan en güçlü bağ olsa gerek. Çeşitli ortamlarda “Türkiye laiktir, laik kalacak!” diye bağıran teyzeler beni bile biraz ürkütse de, artık fiilen suç kapsamına girdiğinden, “laiklik” hoş bir hatıra olarak son film şeridimizde birkaç karede gözükecektir.

Bu siyasi görüşle, kızı alma şansınız %50’lerdedir.


Solcu(k)lar:

Onları İstiklal Caddesi’nde dergi satarken görebilirsiniz. Bir zamanlar meydanlara sığmayan, 1980 darbesinden sonra yokolmaya yüz tutan bu kitle, işçi sınıfındaki tabanını kaybedip azınlık taleplerine tutununca, iyiden iyiye “Görünmez Adam” gibi oldu.

Türk tarihinin kendine ait tek devrimini yadsıyarak devrimcilik yapmaları biraz çelişkili olsa da, bir bildikleri vardır demek en kolayı. Zira tartışmaya girerseniz tavlayı koltuğunuzun altına verirler.

Uyarmadı demeyin, böyle giderseniz kız mız vermezler.


“Demokratikleşme”ciler :

Aşiretler, devlet ve terör örgütü arasındaki, bitmek bilmeyen “düşük yoğunluklu savaş”ın gölgesinde büyüyen bir “azınlık” hareketi. “Azınlık”ı tırnak içine alıyorum, çünkü Kürtler yasal olarak azınlık statüsünde değildir ve devlet Lozan Antlaşması’nda tanımlanan azınlık kavramını bozmamak için yıllar boyu direnmiştir. Şimdi ise devlet ne yapıyor pek belli değil.

“Demokratikleşme”cilerin taleplerinin çerçevesi her demeçte değiştiği için, dışardan bakanlar için, bu düşüncenin, “düşük yoğunluklu savaş”ın neresinde durduğu pek anlaşılamıyor. Oysa “çoğunluk” için en önemli soru budur, zira kan durmadan herhangi bir siyasi çözüm pek mümkün değil.

Bu nedenle iyi bir halkla ilişkiler kampanyasına ihtiyaçları var gibi gözüküyor. Aksi takdirde, yukarıda saydığım kitlelerin çoğuyla konuşarak anlaşamayacaklar. Ben de pek anlamadım zaten.

Kız konusunu aile meclisine sormanızı tavsiye ederim.


Ben:

Sürç-ü lisan ettiysek affola, iyi günler dilerim.

Öylesine

Tamamında ya da herhangi bir parçasında anlam bütünlüğü taşımayan bu yazıya hoş geldiniz.

Belki bir ilişkiyi atlattınız önceki gün, ya da sadece bakkala gittiniz. (Burada bir parantez açmalıyız: Evet, bir insan, bir gün boyunca yalnızca bakkala gitmiş olabilir.) Sabah arayıp soracak kimseniz yoksa eğer –ki lükstür bazen-, önce derin bir nefes almalı. İstanbul’a, ya da her neredeyseniz oraya, güneş doğmuş, gazete taşıyan kamyonetler yola dökülmüş. Güvercinler guruldamakta, öğrenciler homurdanmakta.

İşte, insanlık tarihi kadar eski bir ikilemle karşı karşıyayız: Yatakta kalıp “ölüme eş uyku”yu bir sevgili gibi koynuna mı almalı, yoksa kürek mahkumu gibi elini yüzünü yıkamaya mı gitmeli? İlkini seçenler bu paragrafın başına dönüyor ve büyük olasılıkla yaşamlarının birçok gününde yalnızca bakkala gidiyorlar.

Yataktan kalkmaya cesaret edenler için yaşam sürprizlerle doludur. Klozette otururken uykuya dalabilir, iş yerinde hayatınızın aşkını bulabilir ya da durduk yerde bir yayayı ezebilirsiniz. Bir yayayı ezmediğiniz ve klozette uyuyakalmadığınız tüm günler, büyük olasılıkla diğerlerine göre daha huzurlu geçecektir. (Ancak burada da bir parantez açmalı: Trafik ışığına yürümeye üşenip elindeki torbalarla yola atlayan, matruşka görünümlü teyzeyi ezip kısa bir süre huzur bulabilirsiniz.) Bu noktada, bienal başlığını andıran şu temel soruyu sormak gerekir : İnsan huzuru mu arar?

Orta sınıf hayallerini süsleyen “ev, araba ve sıcak aile ortamı” bir hayat modeli olarak her gün beynimize boca edilse de, bu modelin tekdüzeliği, onun bazı zihinlere kök salmasını engellemekte, nice kocayı pavyon kapılarına, nice kadını kuaförlere savurmaktadır. (“Neden?” diye soranlar için: Kadınlar, canları sıkkın olduğunda kuaföre gider, ancak bu cinsiyetçi genelleme istatistiksel verilere dayanmamaktadır.)

Tabii ki bu yaşam tarzında tam anlamıyla aradığını bulanlar da vardır; onlar mandalinaları, dizileri ve evde top oynayan çocuklarıyla, anne, baba, enişte, baldız gibi kavramların yorgansı sıcaklığında yuvarlanır giderler. Orta sınıf huzuru az masraflı ve büyük ölçüde güvenlidir, zira orada insanlar “Aman evladım!” ilkesiyle büyür, “Ne gereği var?!” çerçevesinde gelişir ve son çeyreği de “Hadi yatın artık”çı bir yaklaşımla tamamlarlar.

Bu yaşam formu yalnızca bize mi aittir, söylemesi zor. Ancak bazı beylik laflar ve nereden geldiği belli olmayan veriler gösteriyor ki, Batı insanı uzanmak nedir bilmemektedir. Kabaca genellersek, (Selam sosyologlar, ben genelliyorum, ya siz?) Doğu insanı en düşük enerji seviyesinde kalmak için tüm aileyi yerine oturtmaya çalışmakta, Batılı ise ailesini alıp Oktoberfest’e, Büyük Kanyon’a falan gitmektedir.

Bu bağlamda, bu yazıyı küt diye bitirirken, daha en baştan bir şey vaadetmediğimi hatırlayarak seviniyorum. Yoksa konuyu bağlamak için bir hayli yorulabilirdim.

Kaos Ve Raks Eden Yıldız Üzerine

Nietzsche, Zerdüşt’e şunları söyletir :

“Hala kaos olmalı ki bir insanın içinde, raks eden bir yıldız getirebilsin dünyaya.”*

Nietzsche, yaratım ve içsel kargaşa arasındaki güçlü bağı ustaca tespit etmişti. İnsanı huzura erdirmeye çalışan tüm öğreti ve telkinlerin aksine, varoluşun bir kargaşa, bir huzursuzluk halinden beslendiğini görmüş ve insanın yarattığı her şeyi o “rakseden yıldız”ın içinde toplamıştı.

Zerdüşt’ün bu hayali vaazından önceki ve sonraki yıllarda, ortalama insanların yerleşik ahlakları, tüm insanları normalleştirme düşüncesini bir an için bile bırakmadı. “İnsan ‘norm’a girmelidir,” diyordu ahlak, “diğerleri gibi olmalı ve onların biçimini almalıdır.” Böylece insan huzura erecektir ve ortalık güllük gülistanlık olacaktır. Oysa tarih, her gün eve dönüşte bakkala uğrayan, haftasonları da bulmaca çözen evrensel bir sanatçı ya da felsefeci kaydetmemiştir.

Herkes gibi düşünüp yaşayanların, zamanın ötesinde bir şey yaratmasını beklemek – en hafif tabirle – saflık olacaktır. Çoğunluğu oluşturan insan toplulukları, tanrılara yalvararak ya da evde çocuklarıyla oynayarak huzuru ararken, aslında ruhlarının eşsiz açlığını doyurmakta olduklarının farkında değildir. İnsanın içindeki o doyumsuz ateş sıcak ve faydalıdır; tüm ateşler gibi yıkıcıdır da. Demiri büken, dünyaya meydan okuyan, güzelliği söze, taşa ve kağıda işleyen aslında hep o iç kargaşadır. Ancak insan bunu görmezden gelip gerçek yaratıcıya, yani insana, var gücüyle saldırmaktadır.

Huzuru arayan kalabalıklar, içlerinde kaos barındıranları dışlayıp durmuştur tarih boyunca. Bu da bizi şu çelişkiyle yüz yüze getirir : Bir yanda, insanı tutku, acı ve arzulardan arındırmak isteyen muhafazakar kitleler yaratıcı ruhları sindirmeye çalışırken, öte yanda yaratıcı ruhlar, muhafazakar kalabalıkların daha iyi yaşaması için bilim, sanat ve felsefe yapmaktadır.

İnsanlık, ortaya çıktığı günden bu yana, boynuna kadar battığı sudan yükselmeyi bir türlü başaramıyor. İçlerindeki karmaşayı susturan kitleler gevşek bir zeminin üstünde yaşayıp gidiyorlar. Şunu bilmiyorlar ki, üstünde durdukları zeminin altında, dünyanın altın çocukları, gözlükleri, kitapları ve kalemleriyle büyük uygarlık kulesine yeni tuğlalar ekliyor. Toplumlara, kendileriyle ve doğayla mücadele gücü veren tüm silahlar, o tuhaf, huzursuz ve yaratıcı insanların ellerinden çıkarken, şüphesiz ki, bütün bu yaratım arayıştan, arayış da huzursuzluktan doğuyor.

Hal böyleyken, uygarlığımızı bugünlere getiren “iç huzursuzluğunu” yok sayamaz, onun gücünü yadsıyamayız. İnsanın, sosyal bir varlık olarak özgün haliyle varlığını devam ettirebilmesi, acıları, tutarsızlıkları ve tüm karmaşasıyla özgürce var olabilmesi uygarlığın devamı için bir zorunluluktur. Dünya gitgide daha karmaşık, daha kalabalık ve daha sorunlu bir duruma gelirken tek çözüm kaynağını, yani insanı, ve insanın itici gücü olan o dahili kaosu, yasa, din ve ahlakla ehlileştirme lüksümüz yoktur ne yazık ki.


* Sözün orijinal hali: „Man muss noch Chaos in sich haben, um einen tanzenden Stern gebären zu können.“

Cehalet Üzerine

Hemen her zaman bilgisizlik olarak ele alınsa da, cehaleti başka bir şekilde nitelemeli.

İnsanlığın bugüne kadar oluşturduğu bilgi birikiminin yanında, aramızdan herhangi birinin bilgi dağarcığı ister istemez küçücük kalıyor. Bu anlamda hepimiz cahiliz aslında; bazılarımız diferansiyel hesabını görmedi hiç, bazılarımız kalıtımın esaslarından bihaber yaşadı bugüne kadar.

Bilgi felsefesiyle uğraşanların işine burnumu sokmak istemem, ancak bilginin, olduğu yerde durup keşfedilmeyi bekleyen bir havası var. Tabii ki doğanın (ya da evrenin) bilgisi, insanın düşünce düzeneğinden ve metotlarından geçip öyle düşüyor kağıdın üstüne, herkes tarafından farklı şekilde ele alınıyor. Yine de bilgide, varolan gerçeklikten kaynaklanan değişmez bir temel göz kırpıyor bize.

Oysa, “kavram” öyle değil; insanoğlunun biricik başyapıtı o, hiçlikten var ettiği eşsiz bir eser. Yüzyıllar boyunca nesilden nesile aktarılan, bazen zayıflayıp bazen sönmeye yüz tutan, ama hiçbir zaman yok olmayan bir ateş gibi, çocuğumuz, akrabamız gibi bizden olan bir eser. Nesnelliği bir kenara bırakıp bazı kavramları evrensel kabul edelim; “özgürlük”, “eşitlik”, “hoşgörü” gibi sayısız insancıl kavramı… İşte cehalet, bu evrensel kavramları tanımamak ya da yadsımaktır her şeyden önce.

Kontrollü Çılgınlıklar ve Özgürlük Üzerine

I.

Şehir yaşamının köşelerinde birikmiş insanlar vardır; farklı giyinişleri, aksesuarları ve bedenlerine kattıkları sıradışı görünüşlerle, “sıradan” kitlelerin uzağında bir yer açmışlardır kendilerine. Şehrin sokakları, taşıtları ve “mekanları” bir sahne, sıradan kitleler de izleyicidir artık. Asi çocuklar, rahatlıklarının altını çize çize yaşarlar gençliği, sokaktan geçen insanların yapmaya cesaret edemeyeceği şeyler yaparlar. Başlı başına varoluşları da cesaret işidir; ne öyle giyinmeyi ne öyle görünmeyi becerebilir kalabalıklar. 

Dünyayı döndüren güçlerin başındaki amcaların politikadan uzak nesiller yaratma çabaları meyvesini verdi yıllar içinde. Meydanları dolduran öfkeli ve kararlı yüzbinler istemiyordu kimse, “bırakınız yapsınlar, bırakınız geçsinler” lafları da gençler için söylenmemişti kuşkusuz. Paranın yolunda akması için ona uygun rejimler gerekir, rejimlerin yerinde durabilmesi için de halinden memnun insanlar. Tüm yapılması gereken, gençleri kendi dertleriyle baş başa kalacakları bir çukura yuvarlamaktı. Silikon devreler bu işi acısız ve kansız bir şekilde hallettiler neyse ki.  

Batı’nın son otuz yılı, yavaş yavaş çöken bir gençliğin hikayesidir. Teknoloji her cepheden saldırmıştır insanlara, “dijital” devrim herkesi içten içe değiştirmiştir. Çünkü herkes erişilebilir bir noktadadır artık, satmak istediğiniz yaşam tarzını insanların kafasına vura vura satabilirsiniz. Sıradanlığı, basit zevkleri, içe dönük ve kafası karışık bir insan modelini getirip kapımızın önüne koymuştur ekranlar. Bu kimin eseridir söylemek zor, ama bildiğimiz birşey var; dünyayı değiştirebilme gücüne sahip nesiller, birbiri ardına, hesaplanmış süreçleri yaşayıp aynı noktaya varıyorlar artık. Okuyoruz, büyüyoruz, büyürken halimiz vaktimiz elverdiğince çıldırıyoruz, sonra uysal ve “olgun” adamlara/kadınlara dönüşüyoruz. İşte bunu başarmanın yollarından biri: Kontrollü çılgınlık. Otlakları kendi elleriyle ateşe veren Aborjinler gibi, tüm iletişim dünyası gençliği körüklemekle meşgul - yeter ki ateş kontrolden çıkmasın. Artık enerjinizi “jackass”likler yaparak mı harcarsınız, gotik imajınızla ruhları mı daraltırsınız o size kalmış. İsterseniz yerde oturup punk saçlarınızla oynayın, isterseniz ayağınıza lastik geçirip kafaüstü atlayın, hepsi serbest. Bu zararsız-asi model hem genç heyecanın istenilen yolda akmasını sağlar, hem de dünyanın gidişinden kaygı duyan tavırların içini boşaltır zamanla. Kendi sınırlarından başka hiçbir şeyi zorlamayan bir insan yaratmışsınızdır, toplumla kavgalı gözüküp kimseyle kavgası olmayan bir insan. İnsanları şaşırtan işler yapabilmek çoğu zaman bir lükstür oysa ki; özellikle de tüketebilecek zamanı olanların lüksü. 

II.

Yeryüzünün öyküsünde küçük bir paragraf olan insanlık tarihi, iki ayak üzerindeki akıllı varlıkların, egemenliklerini birilerine devredip sonra onu geri almaya çalışmalarıyla geçti. Kendi gücünden, yapabildiklerinden korktu insanoğlu, duygularını, isteklerini zaptetmek için kurallar koydu. Çıplak ve özgür bir bedendi önce, sonra tanrıyı yonttu elleriyle ve kul olmayı seçti. Varolan düzeni muhafaza etmek istedi varoluşunu sürdürmek için, ama ne yaparsa yapsın değişime karşı koyamadı. 

Değişim ve ona karşı gösterilen dirençle geçen yüzyıllar sonunda, şimdi çok uysal bir biçimde, özgürlüğü, başkalarının özgürlüğünün sınırında biten bir kavram olarak tanımlıyoruz. Yasalarımız var şimdi; kiminle sevişeceğimizi, ne içip ne konuşacağımızı söyleyen yasalar. Kendi ellerimizle yarattığımız düzenlerin tuhaf sınırlarında bitiyor özgürlüğümüz ve evrensel bir tanımı olmuyor hiçbir zaman. Oysa birileri illa ki sınırın ötesine geçmek istemiştir tarih boyunca. Ortalama kitle ahlakının tanımladığı özgürlükten fazlasının var olduğunu bilen birileri değiştirmiştir dünyayı. Çünkü, zihnimizde özgürlüğe çizdiğimiz sınır, ufkumuzun da sınırıdır. Din, devlet ve toplumun tanımlarına sıkı sıkı sarılmak, Promete’nin ateşini, o ele avuca sığmaz değiştirme gücünü yok etmek demektir. 

Neyin mücadelesini vermiştir insanoğlu? Ne uğruna çabalamıştır? Bu soruları medeniyetimizin ilk satırına koymadan anlamlı bir “ilerleme” sağlamak ancak rastlantısal olabilir. Yemek, uyumak ve üremek dışında, insan ırkının bir ideale, nihai bir amaca da ihtiyacı vardır. Yoksa kurup yıktığımız onca uygarlığın amacı, daha az paraya daha çok mesaj atabilmek değildir herhalde. Her insanın temel ihtiyaçlarını karşılamak, bunu başardıktan sonra da onu olabildiğince özgür kılmak, kör topal ilerleyen “uygarlaşma” sürecinin temel dürtüsü olsa gerek. Ama bugün bu dürtünün ne kadar farkında olduğumuzu, bu düşünceyi evrensel bir ilke olarak tüm edimlerimizin temeline koyup koymadığımızı herhalde sormaya gerek yok. 

Olabildiğince özgür olmak deyince, verilen bir hakkı almaktan bahsetmiyoruz tabii ki. “Sunulan” özgürlük, biz orda değilken pazardan alınmış bir giysidir; hediye edenin bize biçtiği ölçüye ve onun zevkine uygundur çoğu zaman. Batılı anlamda bir “demokrasi” ya da doğulu anlamda bir devlet değildir ayaklarımızın bizi götürdüğü yer. Ütopik olacağı kesin, çünkü gücünü tek tek bireylerden almalıdır son ve özgür düzen, onların bilinciyle yetkinleşmelidir. Otoritelerin, yaptırımların ve zorunlulukların varolmadığı bir hayat düşlemiştir insan, istediğinin bu olduğunu çoğu zaman kendi bile anlamasa da. İnsanı tutan tüm bağların çözüldüğü noktadan gerisinin neye benzeyeceğini düşlemek, olabilirliğini sınamak boyumuzu aşabilir belki. İster anarşist bir düzen kurun kafanızda, ister Nietzsche’nin üst-insanlarını bir araya getirin; insanoğlunun binlerce yıllık toplumsal evriminin son noktası elbette marketten istediğini alabilme özgürlüğü değildir. 

Şimdi, insanların, tüketerek mutlu olacaklarına inandırıldıkları bir çağdayız. Belki de çağ hep bu çağ idi, ama hiçbir zaman tüketecek bunca şey olmamıştı. Bu kadar çok insan, bu kadar az kaynak da olmamıştı hiç. Ekonomik zorunlulukların bir araya topladığı milyonlar, serbest yaşama yeteneğini kaybetmiş organizmalardan oluşan bir çoklu-yaşam şeklidir artık. Şehirleri dolduran kitleler lojistik dengelerinin üstünde, bıçak sırtında yaşamaktadır. Su, elektrik ve karbonhidratla beslenen sakat bir devdir şehir; ve dünya, o devler sürüsünü beslerken yavaş yavaş tükenmektedir. 

Tüm bu karmaşık, haz ve acı dolu döngünün içinde, insanoğlu yüreğindeki Faustvari karmaşayı da kaybediyor. Islah oluyor insan, onu hayatta tutan dengelerden uzaklarda, ekran başında bir yaşama geçiyor. Sakin ve içine kapanık yaşamını ayakta tutabilmek için arka planda nelerin yokolup gittiğini farkedemiyor. Hepsinden kötüsü, özgürlük düşüncesini tüketebilme gücü olarak algılıyor bugünün insanı, sahip olmaktan öte bir hayal tanımıyor.  

Uygarlığı bir çıkmaza doğru sürükleyen yapıyı bozmak, bireylerin mutluluk ve özgürlükle ilgili algısını değiştirmekle mümkün olabilir. Dünyayı çevreleyen, döndüren ve her gün yeni kurbanlar isteyen ekonomi, genç ve yaratıcı ruhları zaptetmek için çok eskilerden beri uğraşıp durmuştur. Şimdi de, gençliği, iyi birer müşteri, sadık birer üretim kademesi haline getirmek için tüm olanaklarıyla saldırmaktadır. Her yaştan genç için sınırları iyi çizilmiş bir oyun bahçesi vardır; gençlik çıldırsa da, en fazla kendine zarar verecektir. Kontrol altına alınmış delilik, ekranları, çipleri ve tüm renkleriyle, iletişim cephesinin en güçlü silahıdır artık. İnsanlığın ortak ülküsünü oluşturacak kitleler, bu “hayasız akın”a karşı durmak zorundadır. Yeni bir yaşam, zaptedilemeyen yaratma içgüdüsü ve keşfetmeye aç zihinlerle varolacaktır.